Waarom werd het Amsterdamse drinkwater veel goedkoper?

Tweehonderd jaar geleden stonken de Amsterdamse grachten van slachtafval, poep en urine. Het grachtwater werd niet alleen gebruikt als open riool, maar ook om te koken en te wassen. De rijke inwoners lieten drinkwater aanvoeren uit de veel schonere Vecht. Maar de meeste arme mensen konden dit niet betalen. Zij gebruikten water uit de gracht. Veel mensen werden daar ziek van. Tijdens de epidemie van 1848 stierven zelfs ruim tweeduizend Amsterdammers aan het met cholera besmette water.  

Heerlijk duinwater

Een terloopse opmerking van de vrouw van Jacob van Lennep zorgde voor verandering: “Dat mis ik nog het meest als we in Amsterdam zijn, dat heerlijke duinwater. We zouden eigenlijk een lange pijp naar Amsterdam moeten leiden om het daar te drinken.”  Dat was precies het plan van de ingenieur Vaillant. En Jacob van Lennep, niet alleen schrijver van historische romans maar ook rijk in geld en connecties, zorgde dat het werd gerealiseerd. 

Dat ging echter niet zonder slag of stoot. De kosten van het project werden geschat op twee miljoen gulden. Van Lennep organiseerde de verkoop van de aandelen. Een groep van Amsterdammers met een tweede huis in de duinen was niet blij met het project. Zij saboteerden dit initiatief via een advertentie in het Algemeen Handelsblad. In  de advertentie stelden ze dat er onvoldoende water in de duinen was voor het hele jaar. Bovendien zou het water heel duur worden en het harde water zou onbruikbaar zijn voor de was. En betoogden ze: Vaillant zou omgekocht zijn door Van Lennep.

Ook leveranciers van rivierwater gingen adverteren tegen de Duinwatermaatschappij. De inschrijving op de aandelen leek daarom te mislukken. Uiteindelijk kon van Lennep dit oplossen door een grote buitenlandse geldschieter te vinden. 

Vanaf 12 december 1853 konden Amsterdammers bij de Haarlemmerpoort een emmer duinwater kopen voor één cent. Dat was een stuk goedkoper dan water uit de Vecht dat met schepen naar de stad werd vervoerd. Dat kostte namelijk twee cent per emmer en was dus dubbel zo duur. In de eerste twee uur werden al duizend emmers duinwater verkocht. De mensen stonden in de rij voor het water. Zo werd schoon drinkwater voor veel Amsterdammers betaalbaar. En dit was een grote verbetering voor de volksgezondheid. 

Win-win

Het Amsterdamse leidingwater is een mooi voorbeeld van een nature based solution. De duinen leveren de Amsterdammers schoon en goedkoop drinkwater. De komst van de Drinkwater-maatschappij zorgde ook voor bescherming van de duinen en dat deze bewaard zijn gebleven als natuurgebied. De Drinkwatermaatschappij is in 1919 overgenomen door het nieuw opgerichte Provinciaal Waterleiding Bedrijf Noord-Holland (PWN). Dit zorgt nu voor het drinkwater in Noord-Holland en beheert ook de duingebieden. 

Het Amsterdamse leidingwater is een mooi voorbeeld van een innovatieve investering van groot publiek belang en zonder financiële bijdrage van de overheid. Dit kwam op verrassende wijze tot stand. Met een rol voor vele factoren en actoren, waaronder stinkende grachten, een goed plan van een ingenieur, protesterende tegenstanders en een rijke schrijver van historische romans. Dit historische voorbeeld sluit goed aan bij advies van het CPB over publieke financiering van investeringsprojecten. Deze moet zich richten op projecten met grote positieve externe effecten voor de maatschappij die zonder overheidsfinanciering niet tot stand komen .

Nog steeds wordt al het drinkwater van Amsterdam aangevoerd via de zuiveringsinstallatie in de duinen. Het is nu geen zuiver duinwater meer, maar het wordt aangevuld, onder andere met water uit de rivier de Lek. Dit is nodig omdat het aantal Amsterdammers en hun waterconsumptie per inwoner sterk zijn toegenomen. 

En achter de Haarlemmerpoort staat als dank een standbeeld voor Jacob van Lennep. Johan Cruijff had helemaal gelijk. Jacob van Lennep zag de waarde van de duinen, omdat hij door had dat de duinen gebruikt kunnen worden voor het leveren van schoon en goedkoop drinkwater.